กรดไหลย้อน (GERD: Gastroesophageal Reflux Disease) คือภาวะที่กรดหรือน้ำย่อยในกระเพาะอาหารไหลย้อนกลับขึ้นมายัง “หลอดอาหาร” ซึ่งเป็นท่อส่งอาหารจากปากลงสู่กระเพาะ

โดยปกติแล้ว บริเวณรอยต่อระหว่างหลอดอาหารกับกระเพาะ จะมีกล้ามเนื้อหูรูดทำหน้าที่เปิด-ปิดเหมือนวาล์ว เวลาที่เรากลืนอาหารลงไป หูรูดนี้จะเปิดให้อาหารผ่านเข้าสู่กระเพาะ แล้วจะปิดทันทีเพื่อไม่ให้กรดจากกระเพาะไหลย้อนกลับขึ้นมา

แต่หากกล้ามเนื้อหูรูดนี้ อ่อนแรง หรือปิดไม่สนิท กรดในกระเพาะที่มีฤทธิ์เป็นกรดแรง (คล้ายกรดเกลือ) ก็สามารถไหลย้อนขึ้นมายังหลอดอาหารได้ ซึ่งหลอดอาหารไม่มีผิวเคลือบป้องกันกรดแบบกระเพาะ จึงทำให้เกิดอาการแสบ เจ็บ จุก หรือระคายคอ

• แสบร้อนกลางอก (Heartburn)
  เป็นอาการคลาสสิกที่สุดของกรดไหลย้อน เกิดจากกรดสัมผัสกับผนังหลอดอาหารที่ไม่มีเกราะป้องกันกรด → ทำให้เกิดอาการแสบร้อนกลางอก บริเวณลิ้นปี่ หรืออกด้านหลัง
  • รู้สึกเหมือนมีไฟไหม้อยู่ในกลางอกหรือบริเวณลิ้นปี่
  • เกิดหลังมื้ออาหาร หรือเวลานอนราบ
  • เพราะกรดไหลย้อนสัมผัสหลอดอาหาร ทำให้เยื่อบุเกิดการระคายเคือง


• เรอเปรี้ยว หรือมีรสเปรี้ยวขึ้นคอ
  เกิดจากกรดไหลย้อนขึ้นถึงบริเวณลำคอหรือโคนลิ้น ทำให้มีรสเปรี้ยว หรือขม บางคนรู้สึกเหมือนมีของเหลวเปรี้ยวไหลย้อนออกมาทางปากโดยเฉพาะหลังอาหารหรือก่อนนอน อาจมีเสมหะร่วมด้วย โดยเฉพาะตอนเช้า


• จุกแน่น ท้องอืด ลมในกระเพาะเยอะ
  เมื่อการย่อยอาหารช้าลง หรือกรดระคายกระเพาะ จะทำให้เกิดแก๊สสะสมมากขึ้น บางคนรู้สึกแน่นถึงคอหอย หรือเหมือนมีอะไรติดคอ
  • เกิดจากอาหารตกค้างในกระเพาะนานกว่าปกติ ทำให้ย่อยช้า
  • มีลมมากในท้อง รู้สึกแน่น ไม่สบายท้อง หรือคลื่นไส้


• เสียงแหบ เจ็บคอ ไอเรื้อรัง
  กรดที่ย้อนขึ้นมาสัมผัสกับกล่องเสียง ทำให้กล่องเสียงอักเสบหรือระคายเคือง ทำให้เสียงแหบตอนเช้า เจ็บคอโดยไม่มีสาเหตุ หรือมีไอแห้งๆตลอดเวลา
  • เมื่อกรดย้อนขึ้นมาถึงคอหรือลำคอ อาจระคายเยื่อบุ ทำให้เกิดอาการไอเรื้อรังโดยไม่มีเสมหะ
  • หรือเสียงแหบเพราะสายเสียงอักเสบจากกรด


• นอนไม่หลับ / อาการกำเริบตอนกลางคืน
  ตอนนอน กล้ามเนื้อหูรูดทำงานน้อยลง และร่างกายอยู่ในท่าราบ ทำให้กรดไหลย้อนง่าย ทำให้แสบคอ แน่นหน้าอก และตื่นบ่อยกลางดึก จนนอนหลับไม่สนิท มักจะมีอาการตอนกลางคืนมากกว่ากลางวัน

สาเหตุหลักที่ทำให้กรดไหลย้อนกำเริบ

• กินอาหารมื้อใหญ่ หรือไขมันสูง
  
  • อาหารมื้อใหญ่มากๆ จะทำให้กระเพาะยืดขยาย เพิ่มแรงดันในกระเพาะอาหาร ทำให้ให้กรดไหลย้อนขึ้นง่ายขึ้น
  • ไขมันสูงทำให้กระเพาะย่อยอาหารช้าลง กรดค้างอยู่นาน และยังทำให้หูรูดคลายตัวชั่วคราว


• นอนทันทีหลังอาหาร
  
  • เมื่อเราเอนตัวหรือนอน ร่างกายไม่มีแรงโน้มถ่วงช่วยให้อาหารไหลลง กรดมีโอกาสย้อนขึ้นมาสู่หลอดอาหาร เป็นเหตุผลว่าทำไมคนจำนวนมากมีอาการกรดไหลย้อนตอนกลางคืน
  • เวลาที่เรานอนราบ แรงโน้มถ่วงจะไม่ช่วยให้อาหารไหลลง ทำให้กรดในกระเพาะมีโอกาสไหลกลับขึ้นมาหลอดอาหาร ผู้ป่วยกรดไหลย้อนจึงควรรออย่างน้อย 2-3 ชั่วโมงก่อนนอน


• ดื่มกาแฟ แอลกอฮอล์ หรือสูบบุหรี่
  พฤติกรรมเหล่านี้ล้วนไป “กดการทำงานของกล้ามเนื้อหูรูด” ทำให้ประสิทธิภาพในการป้องกันกรดไหลย้อนแย่ลง โดยเฉพาะกาแฟกับแอลกอฮอล์ ยังเพิ่มกรดในกระเพาะอีกด้วย
  • สารคาเฟอีนและแอลกอฮอล์มีฤทธิ์ "คลายกล้ามเนื้อหูรูดหลอดอาหาร"
  • บุหรี่กระตุ้นกรดในกระเพาะ และทำให้ความสามารถในการซ่อมแซมเยื่อบุลดลง


• ความเครียดสะสม
  ความเครียดทำให้ระบบย่อยอาหารเสียสมดุล เพิ่มการหลั่งกรดในกระเพาะ และทำให้หูรูดหลอดอาหารตึงตัวไม่ดี บางคนที่เครียดจะมีอาการเรอบ่อยหรือแน่นท้องแม้ไม่ได้ทานเยอะ
  • ความเครียดจะกระตุ้นระบบประสาทซิมพาเทติก ทำให้กระเพาะบีบตัวผิดปกติและมีกรดเพิ่มขึ้น
  • นอกจากนี้ยังลดคุณภาพการนอน เพิ่มโอกาสกรดไหลย้อน


• โรคอ้วน น้ำหนักเกิน
  ไขมันในช่องท้องจะไปกดทับกระเพาะอาหาร เพิ่มแรงดันในท้อง ส่งผลให้กรดไหลย้อนขึ้นมาได้ง่ายกว่าในคนรูปร่างปกติ โดยเฉพาะเวลานอน

• กินมื้อเล็กๆ แต่บ่อยครั้ง
  
  • ลดปริมาณอาหารแต่ละมื้อ กระเพาะไม่ขยายมาก ลดแรงดัน
  • ระบบย่อยไม่ต้องทำงานหนัก ลดโอกาสกรดล้นกลับขึ้นมา


• หลีกเลี่ยงอาหารกระตุ้น
  
  • อาหารทอด เผ็ด เปรี้ยวจัด ระคายกระเพาะและกระตุ้นกรดเพิ่ม
  • ช็อกโกแลต กาแฟ มิ้นต์ คลายหูรูดหลอดอาหารโดยตรง
  • อาหารเหล่านี้จะกระตุ้นให้หูรูดหลอดอาหารคลาย และเพิ่มกรดในกระเพาะ


• เว้นระยะห่างก่อนนอนอย่างน้อย 2-3 ชั่วโมง
  
  • ให้เวลากระเพาะย่อยอาหารบางส่วน
  • ลดความเสี่ยงที่กรดจะย้อนตอนนอน (ซึ่งเป็นช่วงที่หูรูดอ่อนแรงที่สุด)


• นั่งตัวตรงหลังอาหาร 30–60 นาที
  
  • ใช้แรงโน้มถ่วงช่วยให้อาหารไหลลงกระเพาะ ไม่ย้อนขึ้นมา
  • หลีกเลี่ยงการงอตัว ก้มตัว หรือออกกำลังกายหนักหลังทาน


• นอนยกหัวเตียง
  
  • ใช้หมอนหนุนศีรษะหรือยกหัวเตียงขึ้น 6-8 นิ้ว
  • เพื่อลดโอกาสที่กรดจะไหลย้อนในขณะนอน
• ลดน้ำหนัก (ถ้ามีภาวะอ้วน)
  
  • ลดแรงกดดันจากไขมันหน้าท้อง ลดแรงดันในกระเพาะ
  • ช่วยให้กล้ามเนื้อหูรูดทำงานได้ดีขึ้น
  • เป็นการลดสาเหตุโดยตรงของโรคในระยะยาว


• พักผ่อนเพียงพอ และลดความเครียด
  
  • เครียดทำให้กรดในกระเพาะเพิ่ม และทำให้กระเพาะบีบตัวผิดปกติ
  • การนอนให้พอ ช่วยปรับระบบประสาทอัตโนมัติ คุมการย่อยอาหารดีขึ้น

1. หลอดอาหารอักเสบ
   
   • กรดที่สัมผัสหลอดอาหารบ่อยๆ จะทำให้เยื่อบุอักเสบ แสบร้อน เจ็บตอนกลืน
   • รถ้าไม่รักษา จะทำให้หลอดอาหารบวมแดง เกิดแผลตามมา


2. แผลในหลอดอาหาร (Esophageal Ulcer)
   
   • เมื่อหลอดอาหารอักเสบเรื้อรัง เยื่อบุจะสึกจนเกิดแผล
   • บางครั้งมีเลือดปนมากับน้ำลาย หรืออาเจียนออกมาเป็นเลือด


3. หลอดอาหารตีบ (Stricture)
   
   • การอักเสบและแผลซ้ำๆ จะสร้างพังผืด หลอดอาหารตีบ กลืนอาหารติดๆ ขัดๆ
   • อาการนี้อาจต้องรักษาด้วยการขยายหลอดอาหารในโรงพยาบาล


4. เสี่ยงมะเร็งหลอดอาหาร
   
   • ในบางคนที่มีภาวะเรียกว่า Barrett’s Esophagus (เปลี่ยนแปลงของเซลล์ในหลอดอาหาร)
   • หากไม่ได้รับการตรวจและดูแล → มีโอกาสเปลี่ยนไปเป็นเซลล์มะเร็งในระยะยาวได้